Bài 11: Sự phát triển của sự sống qua các đại địa chất

Sau khi học xong bài Sự phát triển của sự sống qua các đại địa chất này các em cần:

• Phân tích được mối quan hệ giữa điều kiện địa chất, khí hậu và các sinh vật điển hình qua các đại địa chất : đại tiền Cambri, đại Cổ sinh, đại Trung sinh và đại Tân sinh.
• Hiểu được thế nào là hoá thạch và vai trò của bằng chứng hoá thạch trong nghiên cứu sự tiến hoá của sinh giới.
• Trình bày được đặc điểm địa lí, khí hậu của trái đất qua các kỉ địa chất và những đặc điểm của các loài sinh vật điển hình của các kỉ và đại địa chất... 

Hôm nay chúng ta sẽ tiếp tục với chương 2 của Tiến hóa sinh học.

Sự phát triển của sinh giới qua các đại địa chất.

1. Hóa thạch và vai trò của hóa thạch trong lịch sử nghiên cứu sự phát triển của sinh giới

1.1. Hóa thạch là gì?

• Hóa thạch là những di tích của sinh vật để lại trong các lớp đất đá của Trái đất.
• Các loại hóa thạch:
  • Bộ xương hoặc vỏ đá vôi của sinh vật.
  • Dấu vết của sinh vật (sự in hình): vết chân, hình dáng của hệ gân lá...
  • Xác sinh vật bị chôn vùi trong các lớp băng hay nhựa hổ phách.

2. Vai trò của hóa thạch trong lịch sử nghiên cứu sự phát triển của sinh giới

• Cung cấp những bằng chứng trực tiếp về lịch sử phát triển của sinh giới.
• Xác định được tuổi của hóa thạch.
• Xác định được loài nào xuất hiện trước, loài nào xuất hiện sau.
• Giúp xác định được mối quan hệ họ hàng giữa các loài.

* Cách xác định tuổi của hóa thạch: thường dựa vào sự phân tích hàm lượng sản phẩm của đồng vị phóng xạ chứa trong hóa thạch hoặc trong các lớp đất đá chứa hóa thạch.

Ví dụ: Phân tích hàm lượng C¹⁴ có thời gian bán rã là 5730 năm có thể xác định tuổi của hóa thạch đến 75000 năm.

U²³⁸ có thời gian bán rã là 4,5 tỉ năm có thể xác định tuổi của hóa thạch đến hàng trăm triệu năm hoặc hàng tỉ năm.

2. Lịch sử phát triển của sinh giới qua các đại địa chất

2.1. Sự trôi dạt lục địa

•  Là sự di chuyển của các phiến kiến tạo thuộc vỏ Trái đất do lớp dung nhan nóng chảy ở tầng bên dưới.
• Cách đây khoảng 250 triệu năm, vỏ Trái đất liên kết lại thành một khối thống nhất gọi là siêu lục địa (Pangaea).
• Cách đây khoảng 180 triệu năm, siêu lục địa tách thành 2 lục địa là lục địa Bắc (Laurasia) và lục địa nam (Gonwana).
• Sau đó, các lục địa liên tục tách ra nhập vào liên tục và tạo nên các lục địa như ngày nay.
• Hiện nay, các phiến kiến tạo vẫn tiếp tục trôi dạt.
  • Ví dụ: Lục địa Bắc Mỹ vẫn đang tách ra khỏi lục địa Á Âu khoảng cách 2cm/năm.

⇒ Sự trôi dạt lục địa tạo nên những sự biến đổi lớn về địa chất tạo ra sự biến đổi về khí hậu, tạo nên sự thay đổi lớn về sinh giới.

2. Sinh giới qua các đại địa chất

Lịch sử phát triển của Trái đất chia thành 5 đại:

Thái cổ → Nguyên sinh → Cổ sinh → Trung sinh → Tân sinh

Trong mỗi đại chia thành các kỉ. Trong mỗi đại có những đặc trưng riêng về sinh giới.

Ví dụ: Đại Trung sinh thường được gọi là kỉ nguyên Bò sát.

* Một số điểm chính cần lưu ý:

• Đại Thái cổ: Xuất hiện tế bào nhân sơ.
• Đại Nguyên sinh: xuất hiện tế bào nhân thực và các loài động vật không xương ở dưới nước, có oxi trong khí quyển.
• Đại Cổ sinh: 
  • Kỉ Cambri: Phát sinh các ngành động vật. Tảo chiếm ưu thế.
  • Kỉ Ocđovic: Phát sinh thực vật.
  • Kỉ Silua: Xuất hiện cây có mạch. Động vật lên cạn.
  • Kỉ Đêvôn: Phát sinh lưỡng cư và côn trùng.
  • Kỉ Cacbon (than đá): Dương xỉ khổng lồ phát triển mạnh. Xuất hiện cây Hạt trần. Phát sinh Bò sát.
  • Kỉ Pecmi: Phân hóa Bò sát và côn trùng.
• Đại Trung sinh:
  • Kỉ Triat (Tam điệp): Cây Hạt trần ngự trị. Phát sinh chim và thú.
  • Kỉ Jura: Cây Hạt trần và Bò sát ngự trị.
  • Kỉ Krêta (kỉ phấn trắng): Xuất hiện thực vật hạt kín. Cuối kỉ nhiều loài sinh vật bị tuyệt duyệt.
• Đại Tân sinh:
  • Kỉ Đệ tam: Phát sinh các nhóm linh trưởng
  • Kỉ Đệ tứ: Xuất hiện loài người (cách đây 1,8 triệu năm).